می‌گویند سنگ‌نگاره‌های قبلیِ کشف شده در همدان را عملیات راه‌سازی در مسیر امامزاده کوه به مریانج تخریب کرده و به نقش برجسته «مهری» قله یخچال حفاران غیر مجاز آسیب جدی وارد کرده‌اند، حالا فعالان میراثی بیم آن را دارند که دومین نقش برجسته اشکانی کشف شده در این استان نیز به همین روش تخریب شود.

سنگ‌نگاره‌ای که هر چند بیش از یک سال گذشته توسط یک کوهنورد کشف شد و باستان‌شناسی آن را بررسی کرد، اما تا امروز برای جلوگیری از وارد شدن هر نوع آسیبی به آن تا قبل از ثبت ملی، تصویر و مکانِ دقیق‌اش را پنهان کرده‌اند؛ «نقش برجسته‌ای برجسته از دوره اشکانی در میشان الوند»

به گزارش ایسنا، داستانِ جاده‌کشی در مسیر معروف به «Z»  یا «زیگزاگی» که به «میشان» الوندِ زخم‌خورده در چند سال گذشته می‌رسد، نه تنها باعث نگرانیِ فعالان میراث طبیعی و محیط زیست شده بود، بلکه حالا فعالان میراث طبیعی و باستان‌شناسان نیز باید از حضور لودرها در این منطقه‌ی طبیعی در دل الوند نگران باشند، نگرانی از کاری که می‌توان آن را «ندانم‌کاری» دانست در مقابلِ تخریبِ حدود ۶ سال گذشته‌ی نخستین کتیبه‌ای که می‌گفت همدان هم سنگ‌نوشته داشته و تا قبل از آن کشف، نمی‌دانستند!

حالا نه تنها باستان‌شناسی که این اثر را بررسی کرده نگران وضعیت آن است، بلکه فعالان میراثی نیز از نبود هیچ حفاظتی برای این نشانه‌ی تاریخی خبر می‌دهد.
نامِ الوند و تاریخی که در پشتِ این کوه نهفته

اسماعیل همتی ازندریانی – مدرس باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی – که این سنگ‌نگاره را بررسی کرده و حتی مقاله‌ای درباره‌ی آن در یکی از نشریات معتبر انگلیسی زبان منتشر کرده است، درباره‌ی اهمیت این نقش برجسته توضیح می‌دهد.

او نام این کتیبه‌ی تاریخی را «نقش برجسته اشکانی در میشان الوند» می‌گذارد و می‌گوید:‌ مساله این است که در هر جایی زمانی که درباره‌ی دوره‌ی ماد صحبت می‌کنیم و در هر جایی که نامِ همدان به زبان می‌آید چه هگمتانه مادی یا اکباتان اشکانی یا هر چیز دیگری، نامِ «الوند» نیز در کنار آن است، در واقع جایگاه الوند به گونه‌ای است که باعث شده تا این شهر شکل بگیرد، یعنی وابستگی و پیوستگی که بین الوند و شهر همدان وجود دارد از دوره مادها ظاهر شده و بروز پیدا کرده است.

وی با بیان این‌که می‌دانیم سال ۲۲۴ قبل از میلاد امپراطوری اشکانی‌ها شروع شده، اما زمان زیادی  طول می‌کشد که اشکانی‌ها بتوانند به غرب ایران نفوذ کرده و بین‌النهرین را فتح کنند، ادامه می‌دهد: برای نخستین بار «مهرداد الوند» حدود ۲۲۰۰ سال قبل یعنی در سال ۱۴۱ قبل از میلاد همدان و بین‌النهرین را فتح می‌کند که از این زمان به بعد اشکانیان به همدان مسلط می‌شوند.

او یکی از فاکتورهای اصلی انتخاب شهر همدان به عنوان پایتختِ مادها را «رشته کوه‌ الوند» می‌داند و می‌افزاید: می‌دانیم الوند دو کتیبه هخامنشی دارد، یعنی آن محوطه یک منطقه مهم استراتژیک برای عبور به سمت جنوب ایران و جنوب غرب ایران است، اتفاقی که در دوره‌های دیگر نیز اهمیت خود را حفظ می‌کند، چون مسیر این تاریخ‌گردی به سمت تویسرکان سرازیر می‌شود و یک راه نیز از ملایر به سمت فلات مرکزی می‌رود، راهِ دیگر نیز از سمت اسدآباد همدان وارد دشت گودین و سمت غرب و بین النهرین می‌شود که این نشان‌دهنده‌ی اهمیت ارتباط همدان از طریق گودین است که در واقع به نوعی بخشی از مسیرهای راه شاهی بوده است.

پای باستان‌شناسان هنوز به الوند باز نشده

این مدرس دانشگاه همدان؛ با تاکید بر این‌که هنوز رشته کوه الوند از نظر باستان‌شناسی به درستی مطالعه و بررسی نشده است، فقط تخریب‌هایی در آن رخ داده است، اضافه می‌کند:‌ چند سال قبل نخستین نقش برجسته که توسط «عباس نوروزی جم» شناسایی شده بود، نشان داد که همدان نیز نقش برجسته دارد، اما ما از آن چیزی نمی‌دانستیم.

همتی به کشفِ دومین نقش برجسته در همدان توسط حمید دیداری – فوق لیسانس باستان‌شناسی و کوهنورد – در یک سال و نیم گذشته اشاره می‌کند و می‌گوید: بعد از بررسی متوجه شدیم که آن نقش برجسته‌ای با جزییات دقیق، در واقع یک الگوست که شباهتِ زیادی به نقش برجسته هرکول در بیستون دارد، اما متاسفانه سرمایش و گرمایش هوا در طول سال‌ها به مرور باعث فرسایش و از بین رفتن کیفیت این اثر تاریخی شده است.

این باستان‌شناس با این وجود به تیپیکِ این نقش برحسته اشاره می‌کند که اصطلاحا به آن «صحنه‌های بزم» می‌گویند و ادامه می‌دهد: این صحنه به صحنه‌های بزم شاهانه که جامی در دست دارند و نوشیدنی می‌ریزند تشابه دارد. از سوی دیگر می‌توان گفت آن یک نقشِ خالی نیست، بلکه یکسری مظاهر از ایزدان ایران باستان را نیز مشابه آن داریم مانند «نقش خورشید» یا «میترا» که همه‌ی این موارد شواهدی از ایزدان ایران باستان است.

او دوره‌ی اشکانی را تنها دوره‌ای می‌داند که این نوع از نقش‌ها به این شکل وجود دارد و در اصل تکرار شده‌اند، مانند تنگه‌ی «سروک‌های دو و چهار» در منطقه خوزستان که نقش‌های تیپیک این دوره را در خود دارد یا در «رباط ماهی» یا «موزه شوش» که این نقش‌ها از دوره‌ی سلوکی باقی مانده‌اند.

این مدرس دانشگاه کامل‌ترین نقش را متعلق به بیستون می‌داند و می‌گوید:‌ با توجه به این تصویر، هنر تحت تاثیر هنر هلنی است، یعنی تنها دوره‌ای که هنر هلنی و تاثیرات آن را در دوره‌ی اشکانی داریم، ان برای ما محرز و یک الگوست که می‌توان گفت احتمالا نمونه‌ی تصویر «قله یخچال» نیز از همین اثر الگوبرداری شده است، نقشی کامل‌تر با جزییاتِ دقیق‌تر و در ابعاد بزرگتر نسبت به نقش برجست‌ی کوه قله‌ی یخچال.

همتی ازندریانی به تکمیل پرونده‌ی ثبتی این اثر تاریخی اشاره می‌کند و می‌گوید: درخواست ثبت این نقش‌برجسته را به میراث فرهنگی داده‌ایم، با تکمیل پرونده کارها انجام شده و قرار بوده تا با اضافه شدن طرحی به آن، کارهای ثبت اثر نیز انجام شوند، اما تا کنون برای حفاظت از این اثر کاری انجام نشده است.

حسین زندی – فعال میراث فرهنگی همدان – اما وضعیت این نقش برجسته را این طور روایت می‌کند.

او می‌گوید: حدود یک سال و نیم گذشته حمید دیداری – کوهنورد و دانشجوی ارشد باستان‌شناسی – در زمانِ طی کردنِ این مسیر، به نقش برجسته‌ای شبیه به نقش برجسته «مهری» در قله یخچال برخورد می‌کند – که دو سال قبل حفاران غیرمجاز تاج آن را شکستند و دور تا دور آن را در دل کوهستان الوند سوراخ کرده‌اند و هیچ نهادی مانعی برای انجام این کارها در مقابل این حفاران ایجاد نمی‌کند – و آن را به استاد باستان‌شناس دانشگاه خود اطلاع می‌دهد.

وی با اشاره به سنگ‌نگاره‌ی جدید که شباهت زیادی به نقش برجسته‌ی «مهری» دارد و بسیار کامل‌تر و مهم‌تر از آن است، بیان می‌کند: اکنون نگرانی ما برای این است که احتمالِ تخریب و نابودی سنگ‌نگاره‌ی تازه کشف شده در این ساخت‌وسازها و جاده کشی‌ها و توسعه میدان میشان وجود دارد، چون کسانی که در این منطقه در حال کار هستند، حتی از اهمیت چنین اثری چیزی نمی‌دانند و ممکن است حتی مسوولان به اهمیت آن پی نبرند، چون هنوز در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده است.

او با اشاره به تخریبِ سنگِ نگاره‌های تاریخی ۹ هزار ساله در پروژه‌ی جاده‌کشیِ مسیرِ برگشتِ امامزاده کوه که بدون توجه به میراث فرهنگی اتفاق افتاد، می‌گوید: اکنون نیز جای نگرانی برای تخریب دوباره وجود دارد، به همین دلیل نیز قرار است تا زمانِ ثبتِ ملی اثر، مکان و تصاویر متعلق به آن در جایی منتشر نشود.