بیست‌ویکمین گردهمایی سالانۀ باستان‌شناسی ایران برگزار می‌شود
1402/12/13
کشف قدیمی‌ترین محوطه باستانی ایران با قدمت ۴۷۵ هزار سال
1402/12/24
پژوهشگران دانشگاه شیکاگو ۱۶۲ محوطه باستان‌شناسی در افغانستان را شناسایی کرده‌اند که از سال ۲۰۱۸ به این سو به طور کامل با بولدوزر ویران و غارت شده است.
افغانستان همچنان از پیامدهای قاچاق آثار باستانی رنج می‌برد. شبکه تلویزیونی فرانس ۲۴ اعلام کرد دانشگاه شیکاگو در این زمینه زنگ خطر را به صدا در آورده زیرا در سال‌های اخیر این پدیده روند نگران‌کننده‌تری پیدا کرده است. پژوهشگران مرکز حفاظت از میراث فرهنگی دانشگاه شیکاگو در گزارشی گفته‌اند: «ما شکل جدیدی از غارت را شناسایی کرده‌ایم به گونه‌ای که بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱، از قبل از به قدرت رسیدن طالبان و حتی تحت حکومت جدید تا به امروز، برای حفاری ۱۶۲ مکان باستان‌شناسی از بولدوزر استفاده شده است.»
آنها برای رسیدن به چنین مشاهداتی، هزاران تصویر ماهواره‌ای را مطالعه کردند. پروفسور گیل اشتاین توضیح می‌دهد: «بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، ما یک سامانه هوش مصنوعی را ایجاد کردیم که به رایانه امکان می‌دهد تا مکان‌های باستانی را در تصاویر ماهواره‌ای شناسایی کند. موارد شناسایی شده سپس توسط تحلیلگران ما تأیید شد. این روش به ما امکان داد تا ۲۹ هزار سایت باستانی را در سراسر افغانستان کشف کنیم.»
خاکبرداری در مناطق باستانی
این محققان متوجه شدند که از سال ۲۰۱۸ به این سو، ۱۶۲ مورد از این مکان‌ها با استفاده از بولدوزر تخریب و سپس به طور سیستماتیک حفاری شده‌اند. گیل اشتاین توضیح می‌دهد: «ما در واقع می‌توانیم تجهیزات خاکبرداری را در صحنه ببینیم. ابتدا یک منطقه با بولدوزر تسطیح می‌شود و در تصاویر بعدی گودال‌های دایره‌مانند بسیاری را می‌بینیم که با دست غارتگران در مناطق تخریب شده حفر شده‌اند.»
این مکان‌ها عمدتاً در ولایت بلخ در نزدیکی مزار شریف در شمال یافت می‌شوند. این منطقه برای میراث فرهنگی افغانستان اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا در قلب منطقه تاریخی باستانی جاده ابریشم، یکی از غنی‌ترین و آبادترین مناطق در امتداد امپراتوری ایران و در میانه فتوحات اسکندر مقدونی بوده است.
به گفته محققان دانشگاه شیکاگو، این غارت‌ها از زمان به قدرت رسیدن طالبان در اوت ۲۰۲۱ تاکنون ادامه یافته است. طالبان پیش از این در زمان حکومت اول‌شان، با انفجار و تخریب تندیس‌های معروف بامیان در اسفند (حوت) ۱۳۷۹ شوک بزرگی به تمام جهان وارد کردند به طوری که که سازمان ملل آن اقدام را تروریسم فرهنگی نامید. با این حال پس از بازگشت به قدرت و در زمان حکومت دوم‌شان وعده دادند که با سرقت گنجینه‌های باستانی مبارزه کنند.
طالبان در گفتگو با شبکه بی‌بی‌سی گفتند که به وعده خود برای حفظ میراث فرهنگی پایبند بوده‌اند و تأیید کردند که یک واحد ۸۰۰ نفره برای نظارت بر اماکن تاریخی تعیین شده است. آنها گزارش محققان آمریکایی نیز را رد کردند. عتیق الله عزیزی، معین وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان به بی‌بی‌سی گفت: «ما چندین تیم را برای بررسی سایت‌ها فرستادیم و می‌توانم به شما اطمینان دهم که هیچ رویدادی رخ نداده است.» با این حال همین مسئول افزود که در ماه سپتامبر سال گذشته مسیحی سه نفر به اتهام قاچاق آثار باستانی به ارزش ۲۷ میلیون دلار بازداشت شده‌اند.
نقش قدرتمندان محلی
گیل اشتاین می‌گوید در سندیت این غارت‌ها تردیدی نیست، اما تصدیق می‌کند که پیدا کردن عاملان آن دشوار است و می‌افزاید که این فعالیت‌ها بنا به تعریف، بسیار پنهانی هستند.
دانشگاه شیکاگو در گزارش خود خاطرنشان می‌کند که اگرچه متخصصان یا رسانه‌ها تمایل به متهم کردن طالبان یا دولت اسلامی افغانستان دارند، اما بررسی عمیق‌تر زمان، مکان، شیوه و تداوم غارت‌های بولدوزری نشان می‌دهد که ممکن است این اقدامات کار گروه دیگری باشد. شواهد موجود حاکی از آن است که این غارتگری کار «افراد محلی پولدار و بانفوذ» در ولایت بلخ و بخش‌های شمالی و مرکزی کشور است.
تلاش برای بازسازی تندیس‌های بامیان در میان تردیدهای جهانی
هر چه هست، معلوم است که آثار باستانی در کشور واقعا دزدیده شده و گم شده است. این گنجینه‌ها با گذر از ایران، پاکستان یا کشورهای حاشیه خلیج فارس در نهایت به دست دلالان آثار هنری رسیده یا سر از مراکز حراج اروپا و آمریکای شمالی درمی‌آورد و توسط کلکسیونرها خریداری می‌شود.
گیل اشتاین می‌گوید: «هزاران کیلو اقلام قاچاق توسط مأموران گمرک بریتانیا در فرودگاه هیترو لندن کشف و ضبط شده است، اما این تنها نوک کوه یخ عظیمی از آثار باستانی غیرقانونی است که همه ساله وارد بریتانیا می‌شود».
از نظر این استاد آمریکایی، درست است که این غارت گسترده افغان‌ها را از گذشته خودشان محروم می‌کند، اما این رویداد به کل مردم کره زمین ربط دارد. او می‌گوید: «این یک منبع غیرقابل جایگزین و تجدید ناپذیر است که هم به افغانستان و هم به سایر نقاط جهان تعلق دارد. میراث جهانی به دست دزدان و قاچاقچیان نابود و برای همیشه ناپدید می‌شود.»
